Choć muzyka odgrywa bardzo ważną rolę w kulturze i codziennym życiu ludu Na'vi, nie posiadają oni ściśle określonej teorii muzycznej. Ich wierzenia sprowadzają się do przekonania, że muzyka jest darem, który otrzymali od Eywy, wszechobecnego i potężnego ducha Pandory.
W kulturze Na'vi[]
Pieśni towarzyszą Na'vi w ich snach, podczas samotnych wędrówek, a także podczas połączenia z globalną świadomością Pandory poprzez ich warkocze. Na'vi nie uznają pojęcia własności; muzyka jest dobrem wspólnym.
Na'vi nie analizują swojej muzyki, po prostu odśpiewują pieśni i odgrywają melodie w sposób, w jaki zostali nauczeni. Chociaż wykazują się kreatywnym podejściem do muzyki, nie znaleziono żadnych dowodów na jakiekolwiek próby uporządkowania swojej wiedzy na jej temat oraz zasad ją dyktujących. Są jednocześnie bardzo niechętni dzieleniu się nią z obcymi, którzy nie potrafią Widzieć. Analiza muzykologiczna praktykowana na Ziemi nie miałaby dla nich sensu, ponadto sądzą, że wszelka nauka poświęcona muzyce byłaby stratą czasu.
Badania przez ziemskich naukowców[]
Po nawiązaniu kontaktów z tubylcami, ziemscy badacze przybyli na Pandorę zaczęli uważnie studiować ich życie i kulturę. Wśród naukowców pracujących na księżycu znaleźli się ksenomuzykolodzy, którzy za pośrednictwem swoich avatarów podjęli szczegółową analizę muzycznych występów i ceremonii, instrumentów i form pieśni. Wyniki ich badań okazały się typowe dla muzyki ziemskich kultur aborygeńskich, w których dominują bębny oraz wokal, choć odkryli także wiele znaczących różnic, m.in. rozwinięty system różnorodnych gam muzycznych oraz zróżnicowane, lecz zsynchronizowane style śpiewania.
Na podstawie swoich obserwacji naukowcy podzielili pieśni Na'vi na kategorie ze względu na spełnianą funkcję (pieśni osobiste, towarzyskie i rytualne) oraz wykonawcę (męskie, damskie, dziecięce i wspólne).
Szczegółowy opis[]
Tony, interwały i gamy[]
Gamy muzyczne stosowane przez Na'vi są nietypowe dla ziemskich ludów aborygeńskich, przynajmniej według naszych standardów. Większość z nich korzysta z jednej gamy, maksymalnie dwóch, przy czym są one ściśle powiązane. Na'vi używają co najmniej trzech mocno zróżnicowanych gam: pentatonicznej, diatonicznej i mikrotonalnej.
Gama pentatoniczna (pięciostopniowa), która występuje w wersji hemitonicznej i anhemitonicznej, z półtonami lub bez. Według zachodnioeuropejskiego systemu oznaczeń, gamy te można w przybliżeniu oznaczyć jako C D E G A (anhemitoniczna) i C D Es G As.
Gama diatoniczna (siedmiostopniowa), używana przez Na'vi, nie używa standardowego schematu półtonów i całych tonów, spotykanych w zachodnioeuropejskim standardzie strojenia. Używają wprawdzie gamy siedmiostopniowej, lecz to jedyne podobieństwo. Poszczególne modalności są tworzone poprzez różne odmiany gamy. W obrębie tych siedmiu tonów, poszczególne wysokości dźwięków i ich wzajemne pokrewieństwo mogą się bardzo różnić.
Zachodnia analiza muzyczna polega na logarytmicznej skali opracowanej przez Alexandra J. Ellisa (1814-1890), którą charakteryzują niewielkie interwały zwane centami. Oktawa Ellisa równa się 1200 centom i składa się z 12 temperowanych półtonów, z których każdy zawiera 100 centów. Analiza ta, zastosowana na najczęściej używanej przez Na'vi skali diatonicznej (którą zbadano na 17 pieśniach tanecznych), doprowadziła do konkluzji, że "oktawa" Na'vi składa się nie z 1200 centów, lecz z 16 standardowych, równych pamtseo 'it ("małych części muzycznych"; jest to termin wprowadzony przez pandorańskich ksenomuzykologów), gdzie 16 jest łączną liczbą planet i księżyców wchodzących w skład układu słonecznego Pandory.
Niektóre pieśni wykorzystują jeszcze mniejsze podpodziały i mikrotony. Najniższy mikroton zarejestrowany w muzyce Na'vi był równy jednej piątej pamtseo 'it; co ciekawe, to także może się odnosić do astronomii, jako że w skład układu Alfa Centauri wchodzi pięć planet. Mikrotonowość muzyki Na'vi można najczęściej usłyszeć podczas wielkich pieśni towarzyszących ucztom. Faktura muzyczna jest podzielona między mężczyzn i kobiety: kobiety śpiewają melodię oraz słowa pieśni w typowy dla siebie sposób heterofoniczny, podczas gdy mężczyźni śpiewają burdonem. Jednak, zamiast utrzymywać ich stały ton, każdy śpiewający w indywidualny sposób zmienia wysokość głosu mikrotonowo, a zakres tych zmian sięga jednej i trzech piątych pamtseo 'it z każdej strony tonu głównego.
Główną trudność w transkrypcji pieśni Na'vi sprawia fakt, że nie mają sztywno określonych wysokości dźwięków, standardowych strojeń ani gam temperowanych. Rzeczywiste interwały między poszczególnymi nutami w każdej z gam różnią się w zależności od rodzaju pieśni, określonej pieśni, a nawet jej poszczególnych wykonań. Wcześni badacze sądzili, że dobór wysokości dźwięków dla pieśni opierał się na dźwiękach wydawanych przez instrumenty muzyczne, jednak ta teoria okazała się mylna, jako że żaden instrument muzyczny Na'vi nie służy jako instrument melodyczny, z wyjątkiem łuku muzycznego, który gra mikrotonowo.
Pierwsze zapisy muzyki Na'vi sugerowały, że gamy bazowały na dźwiękach wydawanych przez bębny drzewne. Teorię tę szybko obalono, kiedy dowiedziano się, że każdy taki bęben wydaje własny, unikatowy zestaw dźwięków. Niektóre z nich mogą być naśladowane przez śpiewaków Na'vi, częściej jednak są zupełnie ignorowane, jako że postrzegają oni bęben wyłącznie jako rytmiczny akompaniament.
Kontur melodyczny kobiecego wokalu. Zwrotka pierwsza pieśni podczas celebracji związku.
Co wydaje się ważne dla Na'vi, podstawowy kontur melodyczny pozostaje niezmienny. Z tego powodu najbardziej właściwym sposobem zapisu pieśni Na'vi jest zarysowanie jego melodycznego konturu, pamiętając jednak, że faktyczna wielkość interwałów może różnić się między wykonawcami, wykonaniami itd. Na ilustracji obok (lub poniżej) przedstawiono przykład konturu melodycznego dla towarzyskiej pieśni tanecznej w skali diatonicznej, zarejestrowanej podczas celebracji związku. Przykład ten ilustruje typowy kaskadowy charakter kobiecego śpiewu oraz szeroki zakres wokalny.
Powyższy typ transkrypcji znacznie lepiej oddaje zwyczaje muzyczne Na'vi, niż klasyczny zapis nutowy. Wysokości dźwięków mogą różnić się między poszczególnymi wykonaniami tej samej pieśni, jednak ogólne związki między poszczególnymi nutami pozostają niezmienne. Kontur melodyczny jest tym, na czym bazują Na'vi; to jego słuchają i do niego dążą podczas wykonywania pieśni, bez względu na szczegółowe modalności i wysokości dźwięków. Z tego powodu, melodia analizowanej pieśni może być także zapisana w sposób przedstawiony obok (lub poniżej).
Faktury wokalne[]
Trzy podstawowe faktury słyszalne w muzyce Na'vi to: unisono (zarówno w wykonaniu solowym, jak i grupowym), heterofonia i melodia połączona z burdonem. Więszkość pieśni towarzyskich Na'vi jest śpiewanych w grupowym unisono przez wszystkich dorosłych.
Pieśni Drzewa-Domu często są wykonywane z heterofonii, w tym przypadku najtrafniej opisanej jako nakładające się wykonania tej samej melodii, gdzie poszczególne głosy zaczynają śpiewać w odstępach i czasem wprowadzają zmiany w wysokości dźwięków (lecz nie sięgające zmiany tonu) oraz w rytmie. Używając poprzedniego przykładu pieśni, heterofonię w wykonaniu Na'vi można zilustrować, jak pokazano na rysunku obok (lub poniżej).
Melodia i burdon stanowią być może najciekawsze faktury muzyczne Na'vi; ściślej mówiąc, właśnie heterofonia w głosie kobiet i mikrotonowo oscylujący burdon w głosie mężczyzn. Jest to typowy sposób wykonywania pieśni towarzyskich.
Rytmy[]
Pomimo złożoności muzyki wokalnej, rytmy Na'vi są stosunkowo proste. Większość z nich z natury stanowi metrum dwudzielne (dwa lub cztery bity uderzenia na takt), prawdopodobnie, jak wskazują ksenoantropolodzy, ze względu na symetrię fizjologii Na'vi. Taniec automatycznie tworzy metrum dwudzielne, z jednym uderzeniem mocnym i drugim słabszym. Większość pieśni towarzyskich mieści się w tym metrum.
Pieśni rytualne poświęcone Drzewu-Domowi oraz pogrzebowe są śpiewane w metrum trójdzielnym.Ksenomuzykolodzy, którzy badali kosmologię Na'vi, wierzą, że potrójny rytm reprezentuje trójcę Eywy, Drzewa-Domu i ludu Na'vi. Wszystkie te pieśni rozpoczynają się i kończą w pierwszym bicie metrum, które jest najmocniejsze i odzwierciedla siłę, schronienie i opatrzność Eywy. Trzeci bit reprezentuje Drzewo-Dom i zawsze prowadzi z powrotem na początek metrum, czyli do Eywy. Drugi bit, najsłabszy z tych trzech, reprezentuje Na'vi wtulonych między Eywę i Drzewo oraz czerpiących siłę z obojga.